W życiu człowieka mają miejsce momenty szczególne, które zamykają pewne rozdziały osobistej historii i zaczynają nowe. Mam tu na myśli przede wszystkim zmianę stanu życia (małżeństwo, kapłaństwo), nawrócenie, odkrycie Bożej miłości, wtajemniczenie chrześcijańskie. W takich momentach dokonujemy pewnego podsumowania życia, wspominamy osoby, wydarzenia, trud i radości, ale na myśl przychodzą nam także nasze porażki, grzechy i słabości. Zwieńczeniem takiej refleksji i obszernego rachunku sumienia powinna być spowiedź generalna. Nazywamy ją także „spowiedzią z całego życia”, jeśli odprawiana jest przez penitenta pierwszy raz.
Święty Tomasz z Akwinu uważał, że dobrowolne spowiedzi generalne z dawnych, już odpuszczonych grzechów, są bardzo pożyteczne, przyczyniają się bowiem do odpuszczenia kar doczesnych za grzechy. Święty Ignacy Loyola odegrał szczególną rolę w propagowaniu spowiedzi generalnej, m.in. poprzez swoją książeczkę Ćwiczeń duchowych, która, choć mała objętością lecz pełna niebieskiej mądrości, nabrała jeszcze większego znaczenia duszpasterskiego od momentu jej oficjalnego zatwierdzenia
Spowiedź generalna to spowiedź obejmująca całe dotychczasowe życie, jeśli osoba przystępuje do niej po raz pierwszy, lub pewien dłuższy odcinek życia od ostatniej spowiedzi generalnej. Podczas spowiedzi generalnej zarówno wyznanie grzechów, jak i rozgrzeszenie obejmuje cały okres, który pragnie się objąć spowiedzią generalną. Formuła spowiedzi pozostaje taka sama jak w przypadku każdorazowej spowiedzi z zaznaczeniem dla spowiednika, że jest to spowiedź generalna. Jeżeli wyznanie grzechów trwałoby długo należałoby się wcześniej umówić na taką spowiedź wcześniej. Odbycie spowiedzi generalnej wymaga zgody spowiednika, który najpierw ma obowiązek zweryfikować zasadność takiego aktu poprzez rozeznanie okoliczności. Z natury rzeczy, jako że chodzi o kwestie sumienia, takie rozeznanie powinno odbyć się na forum sakramentu pokuty. A zatem, należy najpierw po prostu udać się do zwykłej spowiedzi w danym kościele lub klasztorze i przedstawić kapłanowi swe racje czy uzasadnienia dla takiej prośby, a on później odpowiednio zadecyduje i pokieruje.
Spowiedź generalną zaleca się jako konieczną, potrzebną lub pożyteczną. Spowiedź generalna jest konieczna, gdy doszło do sytuacji, w której ktoś przez długi czas zatajał grzechy, świętokradzko korzystał ze spowiedzi, nie wypełniał zadanych pokut, nie zadośćuczynił odpowiednio za grzechy. W takim przypadku serce penitenta pozostaje w nieustannym niepokoju, a jedynym lekarstwem pozostaje wyznanie grzechów z całego tego okresu.
Spowiedź generalna jest potrzebna w następujących przypadkach: zagrożenie życia, ciężka choroba, niepewność co do ważności wcześniejszych spowiedzi.
Spowiedź generalna jest wielce pożyteczna i zalecana w przełomowych momentach życia związanych z życiem sakramentalnym (bierzmowanie, małżeństwo, kapłaństwo, namaszczenie chorych), profesją zakonną, a także przy okazji ważniejszych rocznic. Zaleca się ją także w ramach rekolekcji ignacjańskich (po pierwszym tygodniu rekolekcji), gdzie stanowi integralny element formacyjny. Spowiedź taka ma uwolnić penitenta od powracania do grzechów z przeszłości i niepotrzebnego ich rozpamiętywania.
Spowiedź generalna powinna być dobrze przygotowana i zwięzła. W czasie przygotowywania się do niej dużo ważniejsze jest ogólne spojrzenie na swoją przeszłość i postawy niż drobiazgowe wyliczanie wszystkich grzechów. Nawet ze względów czysto ludzkich zapamiętanie wszystkich grzechów z przeszłości jest zwyczajnie niemożliwe. Dobrze przygotowana spowiedź generalna nie skupia się na szczegółach, ale przede wszystkim na relacji do Boga, innych osób i samego siebie. Może być przygotowana w oparciu o Słowo Boże, przykazania, bądź po prostu według chronologii życia.
Warto zaznaczyć, że przypomnienie sobie grzechów nie powinno mieć charakteru samopotępienia. Błędem jest też ocenianie własnych grzechów według aktualnej dojrzałości. Trzeba pamiętać, że grzechy dziecka czy młodzieńca motywowane były innymi intencjami, innym rozumieniem wiary i Bożej miłości i przede wszystkim dotyczyły osoby o innej dojrzałości.
Grzechy przy spowiedzi generalnej można przygotować na kartce papieru lub w innej formie, żeby nie potęgować napięcia związanego z zapominaniem grzechów lub zbyt szerokiego ich opisywania. Po skończonej spowiedzi kartkę tę należy zniszczyć lub spalić. Wbrew pozorom spowiedź generalna nie musi być wcale długa.
Warto przypomnieć, że penitent zobowiązany jest do wyznania wszystkich grzechów ciężkich (śmiertelnych). Grzechy lekkie, jeśli niepokoją sumienie, także powinno się wyznawać ze względu na miłość Bożą. Grzech ciężki domaga się spełnienia trzech warunków. Musi być świadomy (wiem, co robię), dobrowolny (nie działam pod przymusem, chcę zła, nie nakłania mnie do grzechu niepokonalna trudność lub nałóg), wreszcie dotyczyć musi ciężkiej materii (jest różnica między kradzieżą cukierka a napadem na bank).
Bóg udzielając rozgrzeszenia mocą słów wypowiedzianych przez kapłana przebacza dany grzech raz jeden na całą wieczność. A zatem, nie wolno nigdy powtarzać grzechów kiedyś już wyznanych tak, jakby nie były odpuszczone. One zostały raz powierzone Bożemu miłosierdziu i to wystarcza, bo Bóg jest wszechmogący.
Święty Ignacy z Loyoli mówi o następujących korzyściach płynących ze spowiedzi generalnej: „Pierwsza korzyść jaka płynie ze spowiedzi generalnej polega na tym, że penitent odprawiając ją ma więcej pożytku i zasługi, a to z powodu większego w danej chwili żalu za grzechy i niegodziwości całego życia. Druga korzyść związana ze spowiedzią generalną wypływa z tego, że w czasie ćwiczeń duchowych poznaje się grzechy i ich złość bardziej dogłębnie niż w czasie, gdy człowiek nie oddaje się rzeczom wewnętrznym; uzyskując więc teraz większe ich poznanie i boleść z ich powodu, będzie się miało większy pożytek i większą zasługę, niż miało się przedtem. Trzecia korzyść jaka płynie ze spowiedzi generalnej polega na tym, że lepiej się wyspowiadawszy i mając lepsze usposobienie, staje się człowiek bardziej podatny i lepiej przygotowany na przyjęcie Najświętszego Sakramentu. Przyjęcie zaś tego Sakramentu nie tylko pomaga do tego, by nie upaść w grzech, lecz także do zachowania ustawicznego wzrostu w łasce”.
Praktyka spowiednicza podpowiada, że ze spowiedzi generalnej nie powinno się korzystać zbyt często. Szczególna rozwaga nakazuje, aby osoby cierpiące na skrupuły poddawały myśl o spowiedzi generalnej pod osąd spowiednika lub kierownika duchowego.
Samo kierownictwo duchowe i jego poszczególne etapy formacyjne mogą stanowić przygotowanie i okazję do przystąpienia do spowiedzi generalnej. Kierownik duchowy powinien wytłumaczyć na czym polega istota takiego wyznania grzechów, przypomnieć warunki dobrej spowiedzi i pouczyć, że nie powinno wracać się do grzechów, które zostały odpuszczone w sakramencie, gdyż świadczyć to może o nieufności w Boże miłosierdzie lub niezdrowym skrupulanctwie.
Dobrze przeżyta spowiedź generalna często staje się nowym rozdziałem w życiu duchowym i ułatwia prowadzenie życia duchowego wolnego od nieuporządkowanych przywiązań.
***
Kierownik: Jaką pokutę byś sobie zadał? Ciężką czy lekką?
Penitent: Ciężką.
Kierownik: A jaką konkretnie?
